Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu
Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu (DEHB), çocukluk döneminin son yıllarda en sık görülen psikiyatrik bozukluklarındandır.
DEHB sık görülen bir bozukluk olmasının yanı sıra, tedavi edildiğinde belirgin düzelme elde edilmesi; tedavi edilmediğinde ise yetişkinlik dönemine kadar pek çok psikiyatrik ve sosyal soruna yol açabilmesi nedeniyle önem taşımakta ve ilgi çekmektedir.
DEHB Nedir?
DEHB, genel nüfusun %2’sinde ve çocukların %3-5’inde görülen Nörobiyolojik bir durumdur. Yapılan araştırmalara göre erkek çocuklarda kızlara oranla 3 kat daha fazla rastlanmaktadır. Kız çocuklarda daha çok dikkat dağınıklığı, erkek çocuklarda ise hiperaktivite-dürtüsellik olarak tanımlanan tipi gözlenmektedir. DEHB, genel anlamıyla yerinde duramama, dikkatini toplayamama, dikkati sürdürmede zorlanma, kendini kontrol etmede başarısızlık, yapılan işi tamamlayamama, plan ve program yapmada başarısızlık, çevreye karşı duyarsızlık ve ilgisizlik, enerjik bir yapıya sahip olma, kendi istekleri doğrultusunda davranma, konuşkanlık ve sabırsızlık gibi özelliklerle tanımlanır.
1.Dikkat Eksikliği Belirtileri:
Detayları ihmal etme, basit hatalar yapma,
Bir işe dikkati toplamada ve sürdürmede başarısız olma,
Çabuk sıkılma, yapılan işi bitirememe,
Yönergeleri takip edememe, buna bağlı olarak bir işi sonlandırmada başarısız olma,
Zihinsel çaba sarfetmeyi ve sürdürmeyi gerektiren işlerde başarısız olma, böyle işlerden kaçınma,
İşleri organize etme ve plan yapmada zorluk çekme,
Sıklıkla bir şeyleri kaybetme ve unutma,
İlgisiz ses ve hareketlerden kolayca etkilenme.
Aşırı Hareketlilik-Hiperaktivite ve Dürtüselliğin Belirtileri:
Yerinde duramama, kıpır kıpır olma,
Sürekli hareket etme ihtiyacı duyma, huzursuz görünme,
Sessiz ve hareketsiz kalamama,
Sürekli konuşma, bağırma,
Belli bir sırayı takip etme ve kendisine sıranın gelmesini beklemede sıkıntı duyma,
Oturduğu yerde bile elleri, ayakları hareket ettirme,
Sürekli bir şeylerle meşgul olma,
Yaşıtlarına oranla daha az uyuma.
Kendi dünyasında ve kendi isteklerine bağlı olarak davranma eğilimi gösterme,
Sabırsızlık,
Genellikle davranışın sonucunu düşünmeden davranma,
Başkalarının haklarına dikkat etmeme,
Başkalarının sözünü kesme, sorunun sorulmasına fırsat vermeden cevabı söyleyiverme,
Başkalarını rahatsız edici, saldırgan davranışlar sergileme,
Kuralları öğrenmeye ve uymaya karşı direnç gösterme.
Bu davranış örüntülerini gösteren her çocuk DEHB değildir. Gerçekte zaman zaman her çocuk bu tür davranış ve duyguları sergileyebilir. Ancak DEHB tanısında dikkat edilmesi gereken önemli ve ayırt edici birkaç nokta vardır.
Bu davranışlar;
Aşırı, sürekli ve yaygın olmalıdır.
Aynı yaştaki diğer çocuklarla karşılaştırıldığında belirgin olarak daha fazla olmalıdır.
En az iki ortamda gözlenmelidir (ev ve okul gibi).
Belli ortam, zaman ve duruma özgü olmamalı, yaygın olarak gözlenmelidir.
Ayrıca çocukta bu belirtileri açıklayacak başka bir bozukluk ya da rahatsızlık olmamalıdır. Bu tür davranışlar 7 yaştan önce görülmeli ve en az 6 aydır devam ediyor olmalıdır.
Tanı Nasıl Konur?
Dikkat Eksikliği Hiperaktivite Bozukluğunun varlığından söz edebilmek için belirtilerin yedi yaştan önce başlaması, okul ve ev gibi en az iki ortamda görülmesi, süreklilik göstermesi ve günlük yaşamı etkileyecek boyutta olması gerekir.
Okul öncesi çocuklarda tanı koymak zordur, çünkü küçük çocukların çoğu hareketlidir ve davranışları değişkenlik gösterir. Bu durumda en önemlisi zaman içinde değerlendirme yaparak gelişimin izlenmesidir.
Tanı koymak kolay değildir, çünkü aile içi problemler, sağlık problemleri, öğrenme güçlüğü gibi sorunlar da çocuklarda hareketlilik ve kaoslu davranışlara sebep olabilir.
DEHB tanısı bu alanda çalışan psikiyatrist ve klinik psikologlar gibi profesyoneller tarafından konabilir. Tanı için, gelişimsel öyküyü, davranışsal ölçme araçlarını ve laboratuvar tetkiklerini (beyin tomografisi-MR) içeren ayrıntılı bir değerlendirme gereklidir.
DEHB İle Birlikte Sıklıkla Görülen Bozukluklar :
DEHB, birçok belirti grubunu içerdiği ve bazı psikiyatrik bozukluklarla birlikte sıklıkla görüldüğü için psikiyatrik bozukluklarla karışabilmektedir. Bunlar sıklıkla şunlardır:
1- Özgül Öğrenme Güçlüğü : DEHB ile birlikte en sık görülen bozukluktur. Özellikle okuma, matematik ve dili kullanma becerisi ile ilgili başarısızlık ve harf atlamaları, kötü yazı yazma olarak görülür. Özgül Öğrenme Güçlüğü’nde uzmanlar tarfından yapılan özel eğitim grupları ile tedavi yaklaşımı benimsenmektedir.
2- Karşıt Olma ve Karşı Gelme Bozukluğu : DEHB ile birlikte sık görülen bozukluklardandır. Bu bozukluk sıklıkla tek başına da gözlenmektedir. Sık sık hiddetlenme, huysuzlanma, herşeye itiraz etme, genel bir huzursuzluk, istek ve kurallara karşı gelme, isteyerek başkalarını kızdırma ve üzme, kendi yaramazlıkları için başkalarını suçlama, genel olarak kızgın, kindar ve intikam almaya yönelik davranma eğilimi, kavga etme ve başlatma, başkalarına karşı acımasız davranma, eşyalara zarar verme gibi davranışlar ile gözlenir. Bu tür davranım bozukluklarında ilaç kullanımı ve psikoterapi ile tedavi yaklaşımı benimsenmektedir.
3- Tik Bozuklukları : İstemsiz, kontrol edilemeyen ve tekrarlayan hareketlerdir. DEHB ile birlikte görülen bozukluklardandır. Hekim kontrolünde ilaç kullanımı ile tedavi edilmektedir.
4- Duygudurum Bozuklukları : Belirtiler DEHB ile benzerlik gösterse de temel farklılık, DEHB’nin çocukluktan beri süregelmesi, duygu durum bozukluklarının ise sonradan ortaya çıkması ve dönemsel bir özellik göstermesidir. Duygu durum bozukluklarında ilaç ile tedavi yapılmaktadır.
5- Uyum Bozuklukları : Belirtiler DEHB ile benzerlik gösterir, ancak uyum bozuklukları belli ortam ve durumlara özgü olabilir; DEHB’de olduğu gibi genel bir etkilenme söz konusu olmayabilir, sonradan ortaya çıkabilir ya da bebeklikten beri sürebilir. Genellikle psikoterapi ile tedavi yaklaşımı benimsenmektedir. Bazı durumlarda ilaç kullanımı da söz konusudur.
BİZ NE YAPIYORUZ ?
Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu (DEHB), doğru ve erken tanı konduğunda, hızla ve kolaylıkla tedavi edilebilen bir bozukluktur. İlaç tedavisi, anne-baba eğitimi, bireysel eğitim, aile ve grup tedavisi sık kullanılan yöntemlerdir.
(DEHB), eğitimi hizmetlerinin planlanması ve yürütülmesi için öncelikle çocuğun ve ailenin eğitim ihtiyaçları merkezimizde çalışan uzmanlar tarafından çeşitli değerlendirme ölçekleri ile belirlenir. Bu dönemde uyguladığımız terapi programlarına ailelerin aktif katılımlarını sağlıyoruz.
Merkezimizde DEHB gösteren öğrencilerimizin öncelikli gereksinimlerine göre uzman terapistlerimiz tarafından bireysel ve grup eğitimleri verilmektedir. Bu süreci Eğitim Koordinatörümüz yürütmektedir.
Biz, DEHB’li bireylerin eğitimi için etkili ve yararlı olduğu, bilimsel araştırma sonuçlarıyla ortaya konan bilimsel dayanaklı uygulamaları tercih ediyoruz.
Biz, sürekli olarak DEHB’li bireylerin programını takip ediyor ve belirli zaman aralıklarında öğrencinin durumunu standart testler ve ölçekler ile kontrol ederek programın etkililiğini ölçüyoruz.
Biz, eğitime başlanılan ilk bir ay içerisinde DEHB’li bireylerin ev, kreş ve okul gözlemini terapisti ve koordinatörü tarafından yapıyoruz. İhtiyaç doğrultusunda ev, kreş ve okul gözlemlerimizi tekrarlıyoruz.
Biz, verdiğimiz eğitimlerin ev ve diğer ortamlara genellemesinin ve sürekliliğinin sağlanması için ailelerin eğitim sürecine uygulamalı olarak katılımını sağlıyoruz.
Biz, çocuklarımızın tıbbi takibini yapan doktorlarını, terapisti ve koordinatörü olarak ziyaret ederek karşılıklı bilgi alışverişinde bulunuyoruz
Biz, özel eğitim alanındaki yenilikleri takip ederek çocuklarımız için programlarımızı zenginleştiriyoruz.
Uyguladığımız eğitim programlarımızı her 3-6 ayda bir standart testler ve ölçekler ile kontrol ederek programın etkililiğini ölçüyor ve uyguladığımız programa ilişkin değerlendirmeleri görüşmek için periyodik olarak terapist, koordinatör ve aile toplantıları yapıyoruz.